من زمان دانشجویی میدونستم که توی قسمت شغل باید بنویسی دانشجو یا دانشآموز، با این حساب که درس خوندن خودش یه کار تمام وقته. چند سال پیش هم رسیده بودم به این موضوع که مادری به اندازه چند تا کار تمام وقت زمان میبره و اگه کسی از من بپرسه چند سالی که کار نکردی مشغول چه کاری بودی، باید بگم مادری میکردم… اما هیچوقت حساب باز نکرده بودم که کار پیدا کردن هم یه کار تمام وقت باشه. کاری که من این روزها درگیرش شدم.
اینکه اول بگردی آگهی کار رو پیدا کنی، بعد خط به خط بخونی ببینی چی ازت میخوان، کدومهاش رو میتونی انجام بدی. اونایی که با ضریب بالاتری به تو و تواناییهات میخورن کنار بذاری، بعد دونه دونه جستجو کنی ببینی که محل کار کجاست. چقدر از خونه فاصله داره، چند تا اتوبوس باید عوض کنی، ساختمانش چه شکلیه، کوچه و خیابونش چطوره، محلش امن هست که مثلا زمستون ساعت شش عصر بخوای ده دقیقه پیاده روی کنی تا برسی به اولین ایستگاه یا نه، چند سال سابقه کار داره، چند نفر اونجا کار میکنن. بری توی وبسایتشون. ببینی دارن چه میکنن اونجا…
بعد برسی به مرحله بعدی، رزومه بفرستی، یعنی اول بشینی رزومهت رو بر اساس اون چه در آگهی دادن تغییر بدی و همراه با نامه بفرستی… و بعد انتظار. عین دخترای چهارده ساله که هر آن منتظرن دوست پسرشون بهشون زنگ بزنه، تلفن همراهت رو بچسبونی ور دلت و به همه تماسها (توی وقت کاری) جواب بدی. (من به صورت طبیعی از اونام که سال به دوازده ماه اصلا نمیدونم تلفن همراهم رو کجا انداختم.) تا بلاخره از یکی از جاهایی که رزومه فرستادی بهت زنگ بزنن.
کاری که من میکنم استخدامش با یه مصاحبه حل نمیشه. یعنی نمیشه با یه مصاحبه سر و تهش رو هم آورد. امتحان هم داره. برای من این قسمت البته سخت نیست. همیشه از سد امتحان میگذرم (به جز یه بار)، یعنی برام آسونه، امتحان تشکیل شده از کمی حسابداری، کلی کار با کامپیوتر یعنی ورد و اکسل و اکسس و بسته به نوع کمپانی باقی نرم افزارها، نامهنگاری بر اساس سناریویی که بهت میدن، کمی طراحی (مثلا بروشور، پوستر) و در مواردی تایپ (من اغلب جایی که تایپ سریع ازم بخوان رزومه نمیفرستم. با اینکه سرعت تایپم بالاست اما به دلیل استرس دقیقا وقت امتحان گند میزنم. اونایی که با من چت کردن حتما حضور ذهن دارن، وقتی بحثی در جریان بوده اونا اغلب به سرعت بالای تایپ من اعتراض داشتن.)
و فکر میکنین تموم شد؟ نه… بعد انتخاب میشی برای مصاحبه. اونوقته که تمام معلوماتی که تمام مدت دانشجویی یاد گرفتی یادت میره. اینکه چطوری لبخند بزنی، دست بدی، در رو باز کنی، در رو ببندی، با کدوم دست دماغت رو بگیری… میشی یه انسان طبیعی تربیت نشده با رفتارهای غریزی! که اگه من مدیر بودم برام بسیار قابل احترام بود، اما این طرف دنیا میشه نقطه ضعف. پس باید کلی وقت بذاری و دوباره همه جزوهها رو بخونی و تمرین کنی. هم حالت و رفتارت رو، هم سئوال و جوابها رو. اون موبایلی هم که در حالت عادی خیلی بیمصرف به نظر میرسید و اغلب فقط باهاش «زامبی علیه گیاهان» بازی میکردی، میشه دوربین فیلمبرداری و هی از خودت فیلم میگیری تا ببینی لحنت خوبه؟ ژستت خوبه؟ جوابهات خوبه؟
بعد میرسیم به قسمت بعدی ماجرا، اینکه بری برای مصاحبه. این قسمت کار به نظرم یه کمی وضع بهتر میشه. یعنی میشه پنجاه پنجاه، چون توی همون نگاه اول، همون اول که در رو باز میکنی تا بگی برای مصاحبه اومدی دوزاریت میافته که امکان داره تو رو انتخاب کنن یا نه، یا برعکس، تو دوست داری اونجا کار کنی اصلا یا نه!
از کجا میفهمی؟ از تیپ آدمایی که اونجا کار میکنن، از رفتارهاشون و خود محیط. از این نظر که تیپ لباس پوشیدنشون چطوریه، سن و سالشون چطوریه، نظم دارن یا نه، باهات چطوری برخورد میکنن، بیشتر سفید هستن یا مهاجر نسل اول هم میونشون هست (یعنی با لهجه خاورمیانه ای شما کنار میان یا نه)، فقط دنبال مرد میگردن (و نمیتونن توی آگهی بنویسن اینو، اما این معیار اصلیشونه) یا دنبال دختر جوونن (بله، دقیقا عین ایران، گاهی حتی سایز لباس در استخدام مهمه و از استانداردشون خارج باشین امکان نداره استخدام کنن) و کلی فاکتور دیگه. ولی در واقع فقط این شما نیستین که مصاحبه میشین، اگه احتیاج شدید به پیدا کردن کار نداشته باشین این میشه نیاز دو طرفه، شما هم دارین اونا رو میسنجین. برای خود من تمیزی محل مهمه، لحن و برخورد اونی که مصاحبه میکنه مهمه، اینکه بهت بگن باید هر روز دفتر رو هم تمیز کنی (مرتب کردن نه، تمیز کردن یعنی دقیقا گردگیری و جارو و شستن دستشویی) یا نه برای این کار یکی دیگه هست هم مهمه! شاید خندهدار به نظر برسه اما برای من رنگ محیط هم مهمه. از جاهایی که آدمای خاکستری دارن توی یه محیط خاکستری کار میکنن فراریم. البته بستگی به اینم داره که کجا داری میری. طبیعت کار توی محیطهای دولتی و نیمه دولتی با محیطهای خصوصی کاملا متفاوته. بزرگ و کوچیک بودن کمپانی هم مهمه. یعنی باید بدونی که طبیعت کار در هر محیط با اون یکی چه فرقهایی داره.
مصاحبه که تمام میشه تازه وارد بدبختی آخر میشی، اینکه. بتونی سد آخر رو بشکنی و کار رو بگیری و بذارین بهتون بگم: اگه رزومه فوقالعادهای داشته باشی، اگه امتحان خیلی خوبی بدی، اگه مصاحبهت عالی برگزار شده باشه، اگه محیط کاری که انتخاب کردی دوست داشته باشی و اونها هم روی تو نظر مثبت داشته باشن هم، باز شانس اونی که آشنا داره توی اون محل، برای گرفتن کار از تو خیلی خیلی بیشتره! چون به قول دوستی ونکوور یه ده خیلی بزرگه که هنوز خصوصیت ده بودنش رو داره، اما بیخود و بیجهت بزرگ شده. اینجا هنوز به شیوه قبیلهای و معرف و آشنا استخدام میکنن. یعنی آشنا نداشته باشی سخت کار گیرت میاد…
شک ندارم الان عده ای میان مینویسن که اصلا این جوری نیست، ما بدون آشنا کار گرفتیم و…، من میگم عالیه. امیدوارم همیشه خوششانس باشین. اما از استثنا که بگذریم، حکایت بدون ذره ای اغراق، همینیه که من نوشتم. آدمایی مثل من که منزوی زندگی میکنن، روابط اجتماعی خوبی دارن اما ذاتا کمرو و محجوب و حتی مغرور هستن و نمیتونن خودشون رو توی چشم کسی مداوما فرو کنن که منو استخدام کن، یا نمیتونن خودشون رو وصل دیگران کنن که کمک کن کار پیدا کنم، و هنوز نتونستن با رفتار غالب جامعه همگام بشن، اغلب از این کاروان جا میمونن.
.
پینوشت: مدتیه این موضوع توی گلوم گیر کرده که بنویسمش و شاید الان بهترین موقع باشه. چند وقت پیش شخصی ازم سئوال کرد که بابت کار ویکیپدیا از جایی فاند میگیرم یا نه. صادقانه نوشتم نه. جواب گرفتم که باور نمیکنن. دقیقا زمانی بود که توی دو تا مصاحبه، دو تا کاری که فکر میکردم شانسم برای گرفتنشون بالای نود و هشت درصد باشه رد شده بودم و داشتم دو دستی توی سرم میزدم که من قول داده بودم برای پسرم روز اول دانشگاه ماشین بخرم و حالا معلوم نیست وضعم چی میشه. تداخل زمانی تهمت گرفتن فاند بابت کاری مثل ویکیپدیا و وضعیت احمقانه معیشتی من، اونقدر دردناک بود که تا چند هفته بعد از اون وقتی یادم می افتاد اشک توی چشمام جمع میشد.
و بله، امروز اولین روز دانشگاه آلوشا بود. ما نه ساله که توی این کشور زندگی میکنیم و هیچوقت ماشین نداشتیم. به خودم باشه، من راحتم، اما دلم میخواست برای این پسر کاری انجام بدم که دوست داره. چیزی بخرم که دوست داره. نتونستم. نتونستم… این نتونستن آخرش منو از پا درمیاره.
.
لطفا منو از حرف زدن پشیمون نکنین… من فقط تجربه این روزهامو با شما در میون گذاشتم. فقط همین.